Znaczenie komunikacji alternatywnej i wspomagającej w terapii dziecka z zaburzeniami w komunikowaniu się
Autor: Anna Sokół-Kociuba
Neurologopeda, logopeda, pedagog, specjalista z zakresu komunikacji alternatywnej; wieloletnie doświadczenie w pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną, z zaburzeniami ze spektrum autyzmu; prowadzenie terapii neurologopedycznej i logopedycznej dzieci, dorosłych.
Komunikacja alternatywna i wspomagająca skierowana jest do osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi, wprowadza się ją, aby móc skompensować istniejące zaburzenia i umożliwić rozwój komunikacji i języka, a co za tym idzie – wspomóc rozwój osobowości oraz funkcji poznawczych i społecznych. Jak zatem określić osobę potrzebującą wprowadzenia takich metod? Jest to przede wszystkim osoba mająca trudności w komunikowaniu się, niemogąca wyrazić swoich potrzeb, pragnień myśli w sposób konwencjonalny, tzn. stosując mowę werbalną. Dopiero korzystając ze wsparcia AAC, czasowo lub trwale, jest w stanie wyrazić swoje potrzeby.
Dzieci ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi wymagają większego zaangażowania ze strony dorosłych (rodziców, nauczycieli, terapeutów i specjalistów) w celu możliwości zbudowania komunikacji funkcjonalnej. Potrzebują włączenia specjalnych metod i technik, które umożliwia nam komunikacja alternatywna i wspomagająca. Warunkiem prawidłowego rozwijania kompetencji komunikacyjnych u dziecka jest posługiwanie się tym samym systemem przez wszystkie osoby mające kontakt z dzieckiem. Jeśli dziecko nie będzie rozumiało znaków, gestów czy dźwięków, którymi posługuje się dorosła osoba, nie dojdzie do wymiany komunikacyjnej. Kompetencje komunikacyjne powinny opierać się na dialogu z dzieckiem, to właśnie dzięki temu będzie ono mieć szansę na rozwój. Kolejnym ważnym aspektem jest, aby dziecko było inicjatorem interakcji, a partner komunikacyjny był gotów do interakcji z dzieckiem. Rodzic, nauczyciel czy specjalista muszą być pozytywnie nastawieni do kontaktu z dzieckiem. Ich odpowiedź powinna być nacechowana radością, tak jak zachowują się matki w pierwszych miesiącach życia dziecka, które próbują nawiązać komunikację z dzieckiem.
Warto podkreślić, że wczesne podjęcie pracy nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych jest bardzo ważne dla ogólnego funkcjonowania dziecka, stopniowego osiągania autonomii, bycia partnerem w interakcjach społecznych. Podjęcie decyzji o wprowadzeniu komunikacji alternatywnej i wspomagającej jest indywidualnym i bardzo złożonym procesem. Każde dziecko jest inne, u każdego z nich należy poszukiwać indywidualnych sposobów w pokonywaniu bariery komunikacyjnej i niezrozumienia. Nawet najbardziej dostosowane sposoby porozumiewania się i różnorodne pomoce techniczne i elektroniczne nie się wystarczające bez wykorzystania mowy ciała, indywidualnych znaków przekazywanych przez dziecko oraz dostosowania partnerów komunikacyjnych do przekazu dziecka niemówiącego, poprzez kompetencje komunikacyjne partnera, cierpliwe słuchanie, uważność, patrzenie i odczuwanie potrzeb dziecka.
Oceny wyboru sposobu komunikacji alternatywnej i wspomagającej można dokonać tylko w odniesieniu do konkretnej osoby po dokładnej diagnozie jej możliwości fizycznych i intelektualnych. Wielu użytkowników komunikacji alternatywnej i wspomagającej korzysta na co dzień z kombinacji różnych systemów porozumiewania się oraz różnych urządzeń technicznych. Każdy system ma coś innego do zaoferowania użytkownikowi. Sukces w użytkowaniu komunikacji alternatywnej i wspomagającej przez dziecko jest wynikiem stosowania procedur i metod dostosowanych indywidualnie do potrzeb i możliwości psychofizycznych dziecka.
Wielu rodziców, ale również terapeutów, waha się przed wprowadzeniem komunikacji alternatywnej i wspomagającej. Spowodowane jest to obawą, iż będzie się to wiązało z rezygnacją z uczenia się przez dziecko języka werbalnego (mówionego). Niebagatelną rolę odgrywa tu postawa terapeuty bądź logopedy współpracującego z dzieckiem i jego rodziną. Należy wytłumaczyć rodzicom, że takie rozumowanie jest błędne. Badania naukowe i doświadczenia praktyków pokazują, że uczenie dziecka korzystania z systemu komunikacji alternatywnej i wspomagającej ma na celu naukę wyrażania próśb, komentowania, rozwijania osobowości i funkcji poznawczych. Zwiększa prawdopodobieństwo, że rozwinie ono mowę werbalną. Część dzieci, która podejmuje naukę systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej, wzbogaca swoje słownictwo bądź zaczyna komunikować się w sposób werbalny z otoczeniem. Jednocześnie należy pamiętać, że zastosowanie systemu komunikacji alternatywnej i wspomagającej komunikację dziecka z otoczeniem nie zwalnia nas z nauki kompetencji językowych i artykulacyjnych. Znaczenie ma również czas w którym wprowadzimy komunikację alternatywną i wspomagającą. Małe dzieci z grupy ryzyka, zagrożone deficytami w zakresie komunikacji, jak najwcześniej powinny mieć możliwość nauki komunikacji funkcjonalnej, z rozważeniem możliwości wprowadzenia AAC, właśnie po to, aby dać im szansę na prawidłowy rozwój.
Więcej informacji o komunikacji alternatywnej i wspomagającej oraz o metodach, które można zastosować w terapii dziecka z zaburzeniami w komunikowaniu się znajdą Państwo w e-kursie „Komunikacja alternatywna i wspomagająca”, na który serdecznie zapraszamy.