Programy doskonalenia nauczycieli jako forma wspomagania pracy szkół i placówek oświatowych
Autor: Olga Oczkowska-Fiuk
Olga Oczkowska-Fiuk – prezes zarządu i właściciel Kailean sp. z o.o., dyrektor KAILEAN – Akredytowanej Placówki Doskonalenia Nauczycieli, certyfikowany trener, doradca biznesowy podmiotów ekonomii społecznej; kilkunastoletnie doświadczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, placówką doskonalenia nauczycieli, organizacją pozarządową, wieloletnia praktyka w tworzeniu, realizacji oraz rozliczaniu projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, w tym dla kadr systemu oświaty; autor wielu narzędzi wspomagających proces planowania, monitorowania oraz dokumentowania działań szkoleniowych i rozwojowych.
Wspomaganie jest jedną z form nadzoru pedagogicznego.
Dyrektor szkoły wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań,
w szczególności przez:
a) diagnozę pracy szkoły lub placówki;
b) planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego;
c) prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad.
Dyrektor szkoły lub placówki opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, który zawiera m.in. zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań.
Rozporządzenie MEN z dn. 25 sierpnia 2017 r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego
Programy doskonalenia nauczycieli – poprzedzone gruntowną diagnozą potrzeb szkoły i nauczycieli, szczegółowo zaprojektowane i zsynchronizowane z innymi działaniami rozwojowymi, zrealizowane i wdrożone zgodnie z planem, w trakcie realizacji obudowane rzetelnymi procesami monitoringowymi, poddane uprzednio zaplanowanej ewaluacji oraz odpowiednio podsumowane – to jedna z najskuteczniejszych form wspomagania pracy szkół i placówek oświatowych.
Proces wspomagania nauczycieli obejmuje siedem kategorii działań (podział umowny autora artykułu). I choć wszystkie kategorie są ważne, a realizacja każdej z nich warunkuje sukces całości, dwóm z nich – diagnozie i planowaniu – warto poświęcić najwięcej uwagi. Prawidłowe określenie potrzeb szkoły i nauczycieli zapewnia programowi wewnętrzną spójność, sprawia, że doskonalenie nauczycieli idzie w parze z potrzebami rozwojowymi szkoły. Przemyślany plan zaś jest warunkiem sprawnej realizacji programu oraz gwarantem skuteczności i efektywności podjętych działań.
ZSYNCHRONIZUJMY ZEGARKI
słowniczek pojęć
Co to jest potrzeba?
Potrzeba to różnica między stanem obecnym a stanem pożądanym (zmiana). Stan obecny umownie nazywamy problemem. Stan pożądany to rozwiązany lub zniwelowany problem.
Co to jest potrzeba szkoleniowa?
Potrzeba szkoleniowa to różnica między stanem obecnym a pożądanym, którą można zmniejszyć za pomocą działań szkoleniowych. Działania szkoleniowe: szkolenia, warsztaty, coaching, konsultacje, doradztwo itd.
Jaka jest różnica między potrzebą szkoleniową szkoły a potrzebą szkoleniową nauczycieli?
• Potrzeba szkoleniowa szkoły – różnica między obecnymi a pożądanymi zachowaniami (sposobami postępowania) nauczycieli.
• Potrzeba szkoleniowa nauczycieli – różnica między ich obecnym a pożądanym poziomem kompetencji.
Jaka jest definicja kompetencji?
Kompetencje to zdolność realizowania pożądanych wzorców zachowań. Składniki kompetencji: wiedza (wiem co), umiejętności (wiem jak i potrafię), postawy (chcę i jestem gotów to robić).
Jaka jest różnica między potrzebą szkoleniową a potrzebą rozwojową szkoły?
Każda róża jest kwiatem, nie każdy kwiat jest różą. Każda potrzeba szkoleniowa jest potrzebą rozwojową. Nie każda potrzeba rozwojowa jest potrzebą szkoleniową. Potrzeba rozwojowa swoim zakresem może obejmować zarówno potrzeby szkoleniowe, jak i inne potrzeby, np. finansowe, materialne, kadrowe, organizacyjne.
Co świadczy o skuteczności programu wspomagania nauczycieli?
Miarą skuteczności programu wspomagania jest stopień osiągnięcia założonych celów (rezultatów).
• Celem procesu doskonalenia jest niwelowanie braków kompetencyjnych nauczycieli.
• Celem procesu wdrażania nabytych kompetencji do praktyki jest upowszechnienie wśród nauczycieli pożądanych wzorców zachowań.
Na czym polega efektywność programu wspomagania nauczycieli?
Efektywność należy rozpatrywać przez pryzmat korzyści, jakie program przynosi szkole. Bezpośrednia korzyść – zaspokojenie potrzeby szkoleniowej szkoły, czyli wdrożenie przez nauczycieli pożądanych wzorców zachowań. Korzyść pośrednia (zależna od podjęcia wielu innych działań rozwojowych) to zaspokojenie potrzeby rozwojowej szkoły, czyli rozwiązanie lub zniwelowanie problemu rozwojowego, który blokuje lub hamuje rozwój szkoły.
DIAGNOZA
- Jaki jest problem rozwojowy szkoły? Jakie są jego przejawy? Jakie skutki rodzi brak interwencji w danym obszarze? Jakiej ZMIANY ROZWOJOWEJ potrzebujemy? Innymi słowy, jaka jest potrzeba rozwojowa szkoły?
- Jakie są przyczyny stanu aktualnego? Jakie obecne zachowania nauczycieli uniemożliwiają skuteczne rozwiązanie bądź zniwelowanie problemu rozwojowego? Jakiej ZMIANY potrzebuje szkoła W ZAKRESIE SPOSOBÓW POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELI? Innymi słowy, jaka jest potrzeba szkoleniowa szkoły?
- Jakie są przyczyny obecnych zachowań nauczycieli? Jeżeli przyczyny te wynikają z braków kompetencyjnych, to jakich kompetencji – wiedzy, umiejętności, postaw – brakuje nauczycielom, żeby zachowywać się (inaczej: postępować) w sposób sprzyjający rozwiązaniu bądź zniwelowaniu problemu rozwojowego? Jakiej ZMIANY W ZAKRESIE POSIADANYCH KOMPETENCJI potrzebują nauczyciele? Innymi słowy, jaka jest potrzeba szkoleniowa nauczycieli?
- Co się stanie, jeżeli szkoła/placówka nie rozwiąże problemu braków kompetencyjnych nauczycieli? Innymi słowy, jakie skutki (negatywne następstwa) dla szkoły wywoła niepodjęcie działań mających na celu uzupełnienie luk kompetencyjnych nauczycieli?
- Jakie są uwarunkowania społeczno-ekonomiczne, demograficzne, środowiskowe, geograficzne szkoły? Innymi słowy, jaki jest kontekst zdefiniowanych potrzeb rozwojowych i szkoleniowych?
PLANOWANIE
Proces planowania w dużej części jest symetryczny do procesu diagnozy, z tą różnicą, że pytania zadawane w procesie planowania odnoszą się do stanu pożądanego.
Odpowiedzi na powyższe pytania oraz inne dane pozyskane w procesie diagnostyczno-planistycznym pomaga uporządkować matryca programu (autor narzędzia – Olga Oczkowska-Fiuk, korzystanie na zasadzie licencji CC BY-NC)
Matryca pozwala również ocenić, czy planowany program jest spójny (stanowi zharmonizowaną całość), skuteczny (działania prowadzą do osiągnięcia celów), efektywny (przynosi wymierne korzyści dla szkoły).
Prawidłowo skonstruowana matryca uwzględnia:
• związki przyczynowo-skutkowe zachodzące na linii potrzeba rozwojowa szkoły – potrzeba szkoleniowa szkoły – potrzeba szkoleniowa nauczycieli (tzw. logika pionowa: skutek – przyczyna – przyczyna przyczyny),
• zależności występujące na linii problem – cel – działanie (tzw. logika pozioma: działanie służy osiągnięciu celu, cel odpowiada na problem/potrzebę).
Matryca jest punktem wyjścia do opracowania programu wspomagania w wersji rozszerzonej (wskaźniki oraz sposób i częstotliwość ich pomiaru, szczegółowy opis działań, harmonogram realizacji, katalog pożądanych zachowań w wersji rozszerzonej itd.).
W zakładce Programy wspomagania zamieszczamy propozycje tematów do realizacji w bieżącym roku szkolnym. Proponowane przez nas tematy dotyczą typowych problemów, z jakimi na co dzień stykają się szkoły i placówki oświatowe. Można je adaptować w całości lub modyfikować, dostosowując do własnych potrzeb. Istnieje również możliwość opracowania programu od podstaw (cena do uzgodnienia).
Przykład wypełnionej matrycy do programu „Jak kształcić i rozwijać u uczniów umiejętność twórczego, samodzielnego myślenia i rozumowania?” znajdziesz na s. 20-21 Oferty doskonalenia zawodowego dla nauczycieli i kadry zarządzającej oświatą na rok szkolny 2019/2020.