Uczenie się wymaga wielu małych kroków, które prowadzą na szczyt
Autor: Piotr Bachoński
Piotr Bachoński – absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – filologia polska; ukończył podyplomowe studia z informatyki, zarządzania oświatą oraz Podyplomowe Studia Liderów Oświaty; nauczyciel, wicedyrektor szkoły, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli; uzyskał trzy certyfikaty trenerskie; prowadzi szkolenia, warsztaty, webinaria z zakresu motywacji, oceniania, wizualizacji, myślenia krytycznego; autor i opiekun e-kursów dla nauczycieli, w tym dla nauczycieli języka polskiego; realizuje procesy kompleksowego wspomagania szkół; prelegent konferencji SEO, OSKKO, międzynarodowej Konferencji TOC; publikował w „Dyrektorze szkoły”.
Na początku muszę wytłumaczyć się z tytułu, który wyszedł mi trochę w stylu Paulo Coelho, co traktuję raczej jako powód do wstydu. Ostatnio pisałem o tym, że najważniejszym zadaniem współczesnej szkoły jest nauczenie uczniów tego, jak się uczyć. Twierdziłem też, że chodzi o proste metody, techniki i formy pracy, które nie wymagają poświęcania dodatkowego czasu na ich uczenie. Tutaj mała dygresja. Uważam, że im prostsze „narzędzie”, tym lepiej. Zdecydowanie odrzucam takie metody, gdzie większość wysiłku uczącego się jest poświęcona ich opanowywaniu. Techniki muszą być proste, skuteczne, uniwersalne i do wykorzystania „od zaraz”. Z tego wniosek, że takich narzędzi uczeń musimy mieć wiele. I to są właśnie te małe kroczki, które mogą prowadzić naszego podopiecznego na szczyt.
A skoro tak, to czas na konkretny przykład, będą nim „torty kategorii”. Jest to technika opracowana przez Verę Birkenbihl. Najpierw kilka słów o tym, dlaczego warto proponować uczniom kategorie wyrazów. Otóż mózg ludzki w każdej minucie swojego funkcjonowania jest zalewany morzem informacji. Aby sobie z nimi radzić, szufladkuje je, czyli tworzy kategorie: smaczne – niesmaczne; przyjaciel – wróg, przyjemność – zagrożenie. Kategoryzowanie jest więc naturalną czynnością umysłową, którą wykonujemy nieświadomie bez przerwy. Chodzi o to, żeby wykorzystać ten mechanizm do świadomego uczenia się. Tworzenie kategorii ułatwia poruszanie się po złożonych obszarach wiedzy, pozwala rozumieć otaczającą nas rzeczywistość, ułatwia zapamiętywanie, pozwalając przezwyciężyć ograniczenia pamięci krótkotrwałej (od 5 do 9 elementów przetwarzanych jednocześnie), rozwija logiczne myślenie i spostrzegawczość.
Czas na małe ćwiczenie, które przytaczam tu w całości za Verą Birkenbihl. Oto lista wyrazów: Nóż, Kapelusz, Przejażdżka, Kalafior, Drzewo, Ciężarówka, Alkohol, Komputer, Lody, Telefon. Proszę przyporządkować te wyrazy w trzy kategorie. Oczywiście nie ma jednej poprawnej odpowiedzi, zostawiam więc drogim czytelnikom kilka minut na wykonanie ćwiczenia.
Takie zadanie można też rozwiązać, stosując prostą wizualizację, którą Birkenbihl nazywa właśnie tortem kategorii. To prosty wykres kołowy. Okrąg dzielimy na tyle części, ile ma powstać kategorii i wpisujemy do nich wyrazy. Jeśli nie wiemy, ile stworzymy kategorii, rysujemy pierwszy promień, wpisujemy wzdłuż niego wyrazy i zamykamy drugim promieniem utworzony wycinek. Teraz możemy wpisywać kolejną kategorię. Efekt może wyglądać tak:
Ten wykres jest rozwiązaniem powyższego zadania i jak widać, mimo tego, że metoda jest bardzo prosta, pozostawia pole do interpretacji i dyskusji.
Spróbujmy teraz wykonać podobne jak powyżej ćwiczenie, wykorzystując technikę tortu kategorii. Proszę narysować okrąg i wpisać do niego wyrazy, dzieląc je na kategorie: Kotlet, Termos, Pocztówka, Marmolada, Koszyk, Frytki, Buteleczka, List miłosny, Pudełko, Reportaż.
Czy ta prosta technika wizualizacyjna pomogła w rozwiązaniu zadania? Większość ludzi odpowiada, że tak. I to jest właśnie przykład jednego, małego kroku, który może pomóc uczniom wspiąć się na szczyt. Takich kroków będą musieli wykonać oczywiście całe mnóstwo, dlatego też muszą poznać wiele prostych metod i technik. I to już zadanie nasze – nauczycieli.
Propozycja rozwiązania ćwiczenia: kategoria 1. – jadalne; kategoria 2. – napisane; kategoria 3. – pojemniki. Osoby zainteresowane tą techniką wizualizacyjną więcej informacji znajdą w książce Very Birkenbihl, Nowe siano w głowie?