Nowelizacja Kodeksu pracy 2022

Nowelizacja Kodeksu pracy 2022

Autor: Marta Walczak, adwokat

Cz. I – Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej

---

• Czy urlop na żądanie i zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej to to samo?
• Czy pracodawca musi wyrazić zgodę na mój wniosek o urlop na żądanie? A na zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej?
• Czy o urlop bądź zwolnienie muszę wnioskować na piśmie?
• Czy urlop na żądanie bądź nieobecność z powodu siły wyższej jest pełnopłatna?
• Co z nauczycielami? Czy oni także mogą liczyć na zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej?
• Jak to jest z urlopem na żądanie? Taki luksus nie dla nauczyciela?

Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź poniżej. Wkrótce cz. II dot. zmian w zakresie tzw. pracy zdalnej.

---

Powszechnie znany i lubiany, tzw. urlop na żądanie, funkcjonuje w prawie pracy od dawna (art.  167² Kodeksu pracy). Tymczasem uwaga – nadchodzi NOWOŚĆ – zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej.

Wstępnie słowo wyjaśnienia w zakresie urlopu na żądanie.

Dotychczasowy urlop na żądanie to szczególne uprawnienie pracownika – 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym.

Czy urlop na żądanie to dodatkowe ‘extra’ dni do urlopu wypoczynkowego?

Nie. Urlop ten nie jest rodzajem dodatkowych, specjalnych dni wolnych, lecz jedynie częścią urlopu wypoczynkowego udzielanego pracownikowi w specjalnym trybie. Oznacza to, że pracownik może skorzystać z urlopu na żądanie tylko pod warunkiem, że nie wykorzystał jeszcze całego przysługującego mu w danym roku kalendarzowym limitu urlopu.

Czy pracodawca ma obowiązek wyrazić zgodę na taki urlop?

Pracodawca zasadniczo jest obowiązany do udzielenia urlopu na żądanie pracownika, które może być zgłoszone najpóźniej w dniu rozpoczęcia tego urlopu w dowolny sposób. Jednakże z orzecznictwa wynika, że od tej reguły istnieją wyjątki. Pracodawca ma możliwość odmowy udzielenia urlopu we wskazanym przez pracownika terminie, a możliwość taka dotyczy szczególnych okoliczności, które powodują, że zasługujący na ochronę wyjątkowy interes pracodawcy wymaga obecności pracownika w pracy (Wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r., sygn. akt II PK 123/09).

Czy pracownik może rozpocząć omawiany urlop bez oświadczenia pracodawcy, że udziela mu urlopu?

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że pracownik nie może rozpocząć urlopu na żądanie bez udzielenia go przez pracodawcę. SN w wyroku z 16.09.2008 r., II PK 26/08, wskazał, że rozpoczęcie urlopu na żądanie (art. 1672 k.p.) przed udzieleniem go przez pracodawcę może być uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy, będącą ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p.

Jakie wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za urlop na żądanie?

Pracownikowi za urlop na żądanie przysługuje wypłata wynagrodzenia w 100% (obliczanego na takich samych zasadach, jak za urlop wypoczynkowy).

Obecnie zatem o ile w prawie pracy funkcjonuje urlop na żądanie, o tyle nieznane jest zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej.

Jednakże warto w tym miejscu wspomnieć rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1632). Zgodnie z jego  §1: przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy.

Stwierdzić zatem trzeba, że już obecnie nie ma przeszkód prawnych, aby pracodawca usprawiedliwił pracownikowi jego nieobecność w pracy spowodowaną działaniem siły wyższej oraz uznał ją za płatną bądź nie (zależy to od woli pracodawcy).

Pracodawca może również udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy na część dnia pracy z zachowaniem lub bez zachowania prawa do wynagrodzenia, przy czym decyzja w tym zakresie także należy do pracodawcy. Niezależnie od powyższego na wniosek pracownika może być udzielone zwolnienie od pracy w celu załatwienia spraw osobistych. Pracownik musi wówczas odpracować takie zwolnienie od pracy, a czas odpracowania nie jest pracą w godzinach nadliczbowych – zgodnie z art. 151 § 2¹ Kodeksu pracy (wyjątek stanowią pracownicy niepełnosprawni, którzy mają sztywno ustaloną dobową normę czasu pracy).

Zmiany wynikające z nowelizacji

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły zostanie wprowadzone poprzez dodanie art. 148¹ Kodeksu pracy.

W jakich sytuacjach zwolnienie będzie przysługiwało?

Pracownikowi będzie przysługiwało w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika.

Rozumienie „siły wyższej” jest wyjaśniane w orzecznictwie. Zgodnie z nim za siłę wyższą uznaje się zdarzenie, które jest zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i któremu nie można było zapobiec.

W jakim wymiarze zwolnienie będzie przysługiwało?

Zwolnienie to będzie przysługiwało w wymiarze 2 dni lub 16 godzin, z zachowaniem prawa do połowy wynagrodzenia.

Wymiar zwolnienia od pracy udzielanego w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy będzie ustalany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika; niepełna godzina zwolnienia od pracy będzie zaokrąglana w górę do pełnej godziny. Ze zwolnienia od pracy udzielanego w wymiarze godzinowym będzie mógł skorzystać także pracownik, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin, np. pracownik z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo pracownik zatrudniony w służbie zdrowia.

Czy pracodawca będzie obowiązany udzielić zwolnienia?

Pracodawca będzie obowiązany udzielić tego zwolnienia na wniosek pracownika zgłoszony najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia, w terminie wskazanym przez pracownika

W jakiej formie pracownik składa wniosek o zwolnienie?

Tak jak w przypadku urlopu na żądanie pracownik będzie składał wniosek w każdej dostępnej formie.

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy: projektowana regulacja zawarta w dodawanym art. 148¹ Kodeksu pracy stanowi wdrożenie art. 7 dyrektywy 2019/1158, zgodnie z którym państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał prawo do czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. Państwa członkowskie mogą ograniczyć prawo pracownika do czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej do określonej ilości czasu przypadającej na rok lub na konkretny przypadek. Podczas korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej pracownik nadal pozostaje w stosunku pracy i zachowuje swoje prawa pracownicze, przy czym jego wynagrodzenie za okres tego zwolnienia jest w wysokości 50%.

Dodatkowych słów kilka dla oświaty.

Czy nauczycielowi przysługuje urlop na żądanie?

Urlop na żądanie przysługuje wszystkim pracownikom, poza nauczycielami placówek feryjnych, czyli takich, w których nauczyciele korzystają z urlopu wyłącznie w okresie ferii szkolnych. W szkołach, w których przewidziano ferie, urlop wypoczynkowy przysługuje nauczycielowi w czasie tych ferii i w wymiarze odpowiadającym temu okresowi. Nauczyciel takiej placówki nie może wykorzystać urlopu w innym terminie niż ustawowy, stąd nie może też skorzystać z urlopu na żądanie.

Przepis art. 167² kodeksu pracy będzie zatem dotyczył tylko nauczycieli zatrudnionych w tzw. szkołach nieferyjnych (np. przedszkolach).

Nauczycielowi niezależnie od tego, czy jest zatrudniony w szkole feryjnej, będzie przysługiwało jednak prawo do zwolnienia od pracy na 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeżeli wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat (art. 188 kodeksu pracy).

Podsumowując urlop na żądanie przysługuje:

• nauczycielom zatrudnionym w placówkach nieferyjnych;
• dyrektorowi, wicedyrektorowi oraz innym osobom pełniącym funkcje kierownicze w szkole feryjnej;
• pozostałym pracownikom szkoły, zatrudnionym na podstawie Kodeksu pracy (np. sekretarz szkoły, księgowa itp.).

Czy nauczycielowi będzie przysługiwało zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej?

Tak. Prawo do tego zwolnienia od pracy będą mieli także nauczyciele zatrudnieni na podstawie Karty Nauczyciela. Dyrektor szkoły, jak każdy inny pracodawca, będzie obowiązany udzielić zwolnienia od pracy z powodu siły wyżej, na żądanie zgłoszone przez pracownika we wniosku najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. Jak wskazano wyżej także i nauczycielowi w takim przypadku będzie przysługiwało prawo do połowy wynagrodzenia.

Źródła:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510 t.j. z dnia 2022.07.19)
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U.2021.1762 t.j. z dnia 2021.09.29)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw z dnia 25.07.2022 r.
• Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw z dnia 25.07.2022 r.

https://legislacja.gov.pl/projekt/12356556/katalog/12855413#12855413