Organizacja nauki języka angielskiego ucznia, który powrócił lub przyjechał z zagranicy – pytania i odpowiedzi
Autor: Katarzyna Parszewska
Katarzyna Parszewska – profesor oświaty, od 36 lat w edukacji (uczelnia wyższa, publiczne i niepubliczne szkoły, obecnie – placówka nadzoru pedagogicznego); absolwentka UMK w Toruniu oraz licznych staży zagranicznych; autorka wielu rozwiązań organizacyjnych wychodzących poza utarte schematy; zainteresowania zawodowe koncentrują się wokół zagadnień zwiększenia szans edukacyjnych poprzez wykorzystanie możliwości prawnych i pedagogicznych podniesienia owocodajności pracy szkół; zdobytą wiedzą i doświadczeniami od lat dzieli się z innymi, zajęcia z nią są niezwykle inspirujące, porządkujące wiedzę i napędzające do działania, ale także wzmacniające wewnętrznie.
Poniższy artykuł jest odpowiedzią na pytania, zadane przez uczestniczkę webinaru “Mity i fakty na temat przyjmowania do szkół uczniów z zagranicy”, zrealizowanego przez Kailean w dn. 15.07.2021 r. dla dyrektorów i wicedyrektorów szkół i placówek oświatowych.
(…) Pod koniec obecnego roku szkolnego 2020/2021 przyjęliśmy do szkoły do klasy 1. ucznia z Anglii. Uczeń poziomem wiedzy z języka angielskiego znacznie odbiega od swoich rówieśników. Z diagnozy przeprowadzonej przez nauczycielkę przedmiotu wynika, że uczeń jest na poziomie klasy 5. W związku z powyższym mam pytanie, czy uczeń może realizować język angielski z klasą 5 w przyszłym roku szkolnym zamiast zajęć ze swoją klasą? (Lekcje języka angielskiego w tych dwóch klasach byłyby ustawione w tym samym czasie i uczeń zamiast uczyć się ze swoimi rówieśnikami, realizowałby naukę z uczniami z klasy 5). Jak to by się miało do klasyfikacji ucznia, czy wystarczyłoby wystawienie ocen na podstawie uzyskanych ocen cząstkowych, czy konieczny byłby egzamin klasyfikacyjny? Czy lepiej byłoby objąć ucznia indywidualnym programem nauczania? (…)
Odnosząc się do przedstawionego w piśmie problemu organizacji nauki języka angielskiego ucznia, który powrócił lub przyjechał z zagranicy, przede wszystkim należy mieć na względzie, iż rodzic, zapisując dziecko do szkoły, przyjmuje obowiązek posyłania go na wszystkie lekcje obowiązkowych przedmiotów nauczania (jak i nieobowiązkowych, jeśli zdecydował się, by dziecko w nich uczestniczyło) zgodnie z planem lekcji klasy, do której zostało przez dyrektora zakwalifikowane. Odstępstwo od tej reguły musi być uzasadnione prawnie i nie może zagrażać dobru dziecka.
Czy są specjalne rozwiązania prawne dla uczniów migrujących z zagranicy służące podtrzymaniu znajomości ich dotychczasowego języka? Dla osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw nie ma podstaw prawnych do zorganizowania dodatkowej bezpłatnej nauki języka obcego, będącego językiem nauki w poprzedniej szkole za granicą. Natomiast naukę języka i kultury kraju pochodzenia może w szkole organizować dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu, placówka dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia działająca w Polsce albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości, w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego (szkoła udostępnia wówczas nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne). Wynika to z art. 165 ust. 15 ustawy Prawo oświatowe.
Zaproponowana przez Panią zamiana lekcji z języka angielskiego z lekcji ze swoją klasą na lekcje z inną klasą – programowo wyższą o 3 lata – musi być uzasadniona pedagogiczne i mieć podstawy prawne. W przeciwnym wypadku mogą pojawić się problemy zarówno prawne, jak i wychowawcze. Niektóre Pani już przewiduje, np. z ocenianiem, klasyfikowaniem i promowaniem. W sytuacji zaproponowanej przez Panią uczeń klasy II byłby oceniany, klasyfikowany i promowany na podstawie wymagań programowych II etapu edukacyjnego realizowanego w danym roku szkolnym w klasie V. Tymczasem nawet w przypadku zezwolenia na indywidualny tok nauki, w sytuacji gdy zakładałby on realizację w ciągu jednego roku szkolnego programu nauczania z zakresu więcej niż dwóch klas, wymagane jest uzyskanie także pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą. Pojawia się także pytanie, które Pani właśnie postawiła – wg jakich zasad oceniania – I czy II etapu edukacyjnego – byłby oceniany uczeń? Wg mnie uczeń klasy II powinien być oceniany zgodnie z zasadami wewnątrzszkolnego oceniania obowiązującymi w szkole zarządzanej przez Panią w klasie II.
Zaproponowane przez Panią rozwiązanie budzi też wątpliwości natury pedagogicznej. Występowanie różnicy wieku (zajęcia z języka angielskiego w grupie z uczniami o 3 lata starszymi) utrudnić może jego rozwój społeczny, np. może zaburzyć – pewnie i tak niełatwe ze względu na przyjazd z zagranicy – kontakty rówieśnicze oraz powodować u niego poczucie wyalienowania jako znacznie młodszego ucznia podczas lekcji z kolegami z klasy 5. Należy mieć też na względzie, iż program nauczania (np. słownictwo, poruszane problemy na lekcji w języku angielskim) będą dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów II etapu edukacyjnego. Pragnę również zwrócić uwagę, iż jedynie uczeń realizujący indywidualny tok nauki kształci się według systemu innego niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w tygodniowym rozkładzie zajęć dla danej klasy.
Odnosząc się do możliwości organizacji indywidualnego programu nauki uczeń cudzoziemski – zgodnie z art. 165 ustawy Prawo oświatowe – niebędący obywatelem polskim (podlegający obowiązkowi szkolnemu), korzysta z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych na warunkach dotyczących obywateli polskich. Jest więc możliwość prawna zorganizowania indywidualnego programu nauki. Podstawę prawną jego organizacji stanowią:
- ustawa z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082) – art. 115;
- ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.2020.1327 t.j.) – rozdział 3 dot. oceniania, klasyfikowania i promowania;
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9.08.2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz.U. z 2017 r., poz. 1569)
Zgodnie z art. 115 ust. 1 ww. ustawy Prawo oświatowe na wniosek lub za zgodą rodziców dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, może zezwolić uczniowi na indywidualny program lub tok nauki oraz wyznaczyć nauczyciela – opiekuna. Odmowa udzielenia zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Jak wynika z § 7 ust. 1 ww. rozporządzenia opinia rady pedagogicznej i opinia poradni powinny być opiniami pozytywnymi.
Zgodnie z § 3 ww. rozporządzenia uczeń może realizować indywidualny program na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły, a więc także na I etapie edukacyjnym.
Uczeń realizujący indywidualny program nauki:
- kształci się w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w tygodniowym rozkładzie zajęć dla danej klasy, według programu dostosowanego do jego uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych (§ 1 ww. rozporządzenia);
- może uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do swojej klasy lub do klasy programowo wyższej, w tej lub innej szkole (§ 9 ww. rozporządzenia);
- może uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia (jw.)
- może realizować program w całości lub w części we własnym zakresie (jw.)
- nie zdaje egzaminów klasyfikacyjnych, podlega ocenianiu i klasyfikowaniu zgodnie
z wewnątrzszkolnym ocenianiem obowiązującym w szkole.
Z przywołanych przepisów wynika, że uczeń realizuje indywidualny program nauki na zajęciach edukacyjnych oddziału, którego jest uczniem, a także może skorzystać dodatkowo z uczestnictwa w zajęciach z innymi klasami, także w innej szkole. Nie określa się więc dla tego ucznia odrębnie liczby godzin, które ma zrealizować z zajęć objętych indywidualnym programem nauki. Program opracowuje nauczyciel prowadzący zajęcia, które mają być realizowane na podstawie indywidualnego programu. Nauczyciel może także zaakceptować indywidualny program nauki opracowany poza macierzystą szkołą. Istotne jest, aby indywidualny program nauki nie obniżał wymagań edukacyjnych, jakie wynikają ze szkolnego zestawu programów nauczania, które obowiązują w danej klasie. Indywidualny program może być przygotowany z udziałem nauczyciela prowadzącego zajęcia w szkole wyższego stopnia, nauczyciela doradcy metodycznego, psychologa, pedagoga szkolnego, jak również samego ucznia.
Odnosząc się – na podstawie przywołanych przepisów – do zgłoszonej przez Panią sprawy organizacji nauki języka angielskiego, wydaje mi się, iż może Pani rozważyć możliwość organizacji indywidualnego programu nauczania z języka angielskiego. Nie wiem jednak, jak długo jest uczeń w szkole (zezwolenie na indywidualny program lub tok nauki może być udzielone po upływie co najmniej jednego roku nauki, a w uzasadnionych przypadkach – po śródrocznej klasyfikacji ucznia), czy rodzice chcieliby tego rozwiązania i czy dziecko podoła takiej ścieżce kształcenia. (indywidualny program nauki, jak i tok nauki są rozwiązaniami dla uczniów uzdolnionych). Z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na indywidualny program nauki mogą wystąpić (§ 4 rozporządzenia):
- uczeń, z tym że uczeń niepełnoletni za zgodą rodziców;
- rodzice niepełnoletniego ucznia;
- wychowawca klasy lub nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne, których dotyczy wniosek – za zgodą rodziców.
Wniosek składa się do dyrektora szkoły za pośrednictwem wychowawcy klasy.
Wychowawca klasy dołącza do wniosku opinię o predyspozycjach, możliwościach i oczekiwaniach ucznia. Opinia powinna także zawierać informację o dotychczasowych osiągnięciach ucznia.
Decyzję może Pani też wydać dopiero w sytuacji zgody rodziców, gdy uczeń ponadto uzyska pozytywne opinie poradni psychologiczno-pedagogicznej i rady pedagogicznej. Rada pedagogiczna podejmuje uchwałę na podstawie art. 70 ust. 2 w związku z art. 115 ust. 1 ustawy z 14.12.2016 r. Prawo oświatowe oraz § 6 ww. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 9.08.2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz. U. z 2017 r. poz. 1569). Pani jako dyrektor szkoły, po udzieleniu zezwolenia na indywidualny program nauki, wyznaczy uczniowi wówczas nauczyciela-opiekuna i ustali zakres jego obowiązków. Ważne jest także opracowanie programu nauki. Czy powinien on polegać tylko na uczestnictwie w zajęciach z klasą 5 tj. uczniami o 3 lata starszymi? W mojej opinii nie jest to właściwe rozwiązanie. Z przywołanych powyżej przepisów wynika, że uczeń realizuje indywidualny program nauki na zajęciach edukacyjnych oddziału, którego jest uczniem, a także może skorzystać dodatkowo z uczestnictwa w zajęciach z innymi klasami, także w innej szkole. Przy podejmowaniu decyzji Powinna Pani, jak i nauczyciel/-e opracowujący program kierować się dobrem ucznia, tj. oceną jego możliwości i indywidualnych uzdolnień, jak również jego potrzeb. Program taki powinien zawierać informacje dotyczące tematów zajęć, metod, terminów jego realizacji – także w ramach pozalekcyjnych form rozwijania jego talentów.
Zaproponowane przez Panią rozwiązanie – w mojej opinii – bardziej wypełnia normę indywidualnego toku nauki. Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 09.08.2017 r. uczeń realizujący indywidualny tok nauki kształci się według systemu innego niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w tygodniowym rozkładzie zajęć dla danej klasy. Uczeń realizujący indywidualny tok nauki jest klasyfikowany na podstawie egzaminów klasyfikacyjnych. Oczywiście nauczyciel języka obcego ucznia powracającego/ przyjeżdżającego z zagranicy zawsze powinien wspierać jego rozwój poprzez zadania adekwatne do poziomu jego znajomości języka. Uczeń powracający/przyjeżdżający z zagranicy ma też prawo do korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez szkołę uczniom zdolnym.
Myślę, iż w sytuacji podjęcia działań zmierzających do wdrożenia wybranego rozwiązania warto również skonsultować rozwiązanie z wizytatorem Kuratorium Oświaty Pani szkoły, który z pewnością zechce pomóc w ramach sfery doradczo-wspierającej nadzoru pedagogicznego.
Z poważaniem, Katarzyna Parszewska